Vasiyetnamenin Açılması

Vasiyetnamenin açılması, vasiyetname ile ilgili işlemlerden biri olup, vasiyetnamede bulunan tasarrufların içeriğinin anlaşılabilmesi ancak vasiyetnamenin açılması ile mümkündür. Bu süreç, vasiyetnamede yer verilen hususların hâkim tarafından okunması, incelenmesi, ardından mirasçıların tamamına tebliği ve tüm bu süreçlerin tutanak ile bağlanmasını ifade eden hukuki süreçtir.

Vasiyetname, mirasbırakanın ölümü anında hüküm ve sonuçlarını doğurur. Ancak tek taraflı bir hukuki işlem olan vasiyetnamenin içeriğinin ilgililer tarafından bilinmesi çoğu zaman mümkün olmayabilir. Bu nedenle kanun koyucu, içeriğin ilgililere bildirilmesi ve öğrenilmesi amacıyla Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 596. maddesinde “vasiyetnamenin açılması” hükmünü düzenlemiştir. Bu işlem, mirasçıları ve lehine kazandırma yapılan kişileri bilgilendirme ve yasal haklarını kullanmayı temine yönelik bir işlemdir.

Vasiyetnamenin açılması, mirasın açılmasından farklı bir kavramdır; mirasın açılması mirasbırakanın ölümü ile mirasın kendiliğinden mirasçılara geçmesi anlamına gelirken, vasiyetnamenin açılması, vasiyetin sulh hâkimi tarafından mirasçılar ve ilgililer huzurunda açılıp okunmasını ifade eder.

 

Vasiyetnamenin Teslimi ve Hâkim Tarafından İncelenmesi

Vasiyetnamenin açılma usulüne geçilebilmesi için öncelikle vasiyetnamenin sulh hâkimine tevdi edilmesi gerekir.

Vasiyetnameyi Teslim Yükümlülüğü

Mirasbırakanın ölümünden sonra ele geçen vasiyetnamenin geçerli olup olmadığına bakılmaksızın hemen sulh hâkimine teslimi zorunludur (TMK m. 595). Bu yükümlülük, vasiyetnamenin içeriğinin korunmasına, gerçek hak sahiplerinin belirlenmesine ve bunların bozulmadan ortaya çıkmasına hizmet eden bir koruma önlemidir.

Resmi vasiyetnameler genellikle noterler tarafından düzenlenir. Noterler, açık veya kapalı olarak verilen vasiyetnameleri saklarlar ve buna dair bir tutanak düzenlerler.

Teslim Sonrası Hâkimin Görevi

Sulh hâkimi, vasiyetnamenin kendisine tesliminden sonra gerekli koruma önlemlerini almakla yükümlüdür (TMK m. 595/III). Vasiyetname, mirasbırakanın ölümünden sonra ele geçtiğinde, geçerli olup olmadığına bakılmaksızın hâkime teslim edilmelidir. Hâkimin yapacağı inceleme, belgenin geçerli olup olmadığı hususunda değil, ortada vasiyetname olarak nitelendirilebilecek bir belgenin bulunup bulunmadığı hususundadır.

Vasiyetnamenin Açılma Usulü

Vasiyetnamenin açılması usulü, TMK m. 596 ve Türk Medeni Kanunu’nun Velâyet, Vesayet ve Miras Hükümlerinin Uygulanmasına İlişkin Tüzüğü (Tüzük) ile düzenlenmiştir.

Yetkili ve Görevli Mahkeme/Makâm

Vasiyetnamenin açılması (okunması) işleri, Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından yürütülen bir çekişmesiz yargı işidir (HMK md.382/2-c-1).

Yetkili mahkeme, mirasın açıldığı yer mahkemesi, yani mirasbırakanın son yerleşim yeri Sulh Hâkimidir (TMK m. 596/I ve 576).

Yargıtay Kararı (Yetkili Mahkeme):

• Vasiyetin açılmasının, mirasbırakanın son yerleşim yeri mahkemesince yapılması gerekir. (Y. 2. HD, T: 08.07.2010, E: 2010/9666, K: 2010/13764).

Açılma Zamanı ve Birden Fazla Vasiyetname

TMK m. 596 uyarınca, vasiyetname teslimden başlayarak bir ay içinde mirasbırakanın yerleşim yeri Sulh Hâkimi tarafından açılır.

Mirasbırakanın birden fazla vasiyetname yapmış olması halinde, hepsi aynı gün açılır. Birden fazla vasiyetname varsa, Sulh Hâkimi tarafından hepsi tevdi edilir ve açılır.

İlgililerin Çağrılması ve Tebliği

Sulh Hâkimi, vasiyetnameyi açarken bilinen mirasçılar ve diğer ilgilileri (vasiyet alacaklıları gibi) açılması sırasında diledikleri takdirde hazır bulunmak üzere çağırır ve okunur. TMK’nın 596/2. maddesi, bilinen tüm mirasçılar ve diğer ilgililerin usulüne uygun çağrılması gerektiğini hükme bağlamaktadır.

Vasiyetnamenin Tebliği (TMK m. 597):

Açılma işleminden sonra Sulh Hâkimi, mirasta hak sahibi olanlara, vasiyetnamenin kendilerine ilişkin kısımlarının onaylı bir örneğini tebliğ eder. Bu tebliğ, vasiyetnamenin açılmasının bir devamı niteliğindedir.

Kimlere Tebliğ Edilir:

1. Yasal ve atanmış mirasçılara (Genellikle vasiyetnamenin tamamının onaylı örneği tebliğ edilir).
2. Vasiyet alacaklılarına (Genellikle sadece kendilerini ilgilendiren kısımları tebliğ edilir).
3. Vasiyeti yerine getirme görevlilerine (Görevi kabul edip etmeyeceğine karar vermeden önce vasiyetnameyi inceleme hakkına sahiptir).

Yargıtay Kararları (Çağrı ve Tebliğ Zorunluluğu):

• Tebligat Eksikliği Bozma Sebebi: “…lehine vasiyet yapılanlara vasiyetname ekli duruşma gününü bildirir tebligatın yapılmadığı anlaşılmaktadır. Türk Medeni Kanunu’nun 596/2. maddesi uyarınca bilinen tüm mirasçılar ve diğer ilgililer usulüne uygun çağrılmadan vasiyetnamenin açılıp okunması doğru değildir” (Yargıtay 7. HD, E. 2021/5632, K. 2022/484, T. 17.01.2022).
• Taraf Teşkilinin Sağlanması Gereği: “dosya içerisinde yer alan nüfus kayıt örneğinden vasiyet edenin bekâr ve çocuksuz olarak vefat ettiği, kendisinden önce vefat eden kardeşinin çocukları Şirvan Ü… ve Mustafa K…’ın hayatta olduğu, ancak yargılama sırasında davaya dâhil edilmemiş oldukları anlaşılmıştır. Hal böyle olunca mahkemece, Türk Medeni Kanunu’nun 596/2. maddesi uyarınca mirasçılara usulüne uygun tebligat yapılarak davaya dâhil edilip taraf teşkili sağlandıktan sonra hüküm tesisi gerekirken, eksik inceleme sonucu taraf teşkili sağlanmaksızın yazılı şekilde hüküm kurulmuş olması doğru görülmemiş bozmayı gerektirmiştir” (Y. 3.HD. E: 2018/1805, K: 2018/12699, T: 12.12.2018).
• Tebligat Yapılmaması Bozma Sebebi: Tüm mirasçılara TMK 595, 596 ve 597. madde hükümleri gereğince vasiyetnamenin açılması sırasında diledikleri takdirde hazır bulunmak üzere vasiyetname ekli tebligatların tebliğ edildiğine ilişkin belge bulunmaması nedeniyle, eksik inceleme ile hüküm tesisi doğru görülmemiştir (Yargıtay 3.HD. E. 2016/20312, K. 2016/13657, T. 30.11.2016).
• Bir Aylık Süre Sınırı Nedeniyle Vasiyetname Usuli İşlemler Tamamlanmadan Açılamaz: “Somut olayda; mahkemece, mirasçı…. adreslerinin yurtdışı olması ve vasiyetnamenin 1 aylık süre içerisinde açılması gerektiği sebebi ile bu mirasçılara tebligat  çıkarılmamasına karar verilmiştir. Bunlar dışında kalan mirasçılar vekiline duruşma gününün tebliğ edildiği, vekilinin duruşmada hazır bulunduğu, hazır bulunduğu duruşmada vasiyetnamenin okunduğu, ancak vasiyetnamenin bir örneğinin tebliğ edilmediği görülmüştür. Bir kısım mirasçılara adreslerinin yurtdışı olması sebebi ile vasiyetnamenin açılması sırasında hazır bulunması için usulüne uygun çağrı yapılmamıştır. Ayrıca her nekadar hüküm kısmında vasiyetnamenin bir örneğinin ve kararın mirasçılara tebliğine karar verilmiş ise de tebliğ evraklarından vasiyetnamenin bir örneğinin tebliğ edilmediği görülmüştür. Vasiyetnamenin mirasçılara usulüne uygun tebliğ edilip yukarıda açıklanan kurallar çerçevesinde açılıp okunma işlemi yapılmadan eksik inceleme ile yazılı şekilde karar verilmesi doğru görülmemiştir.” (Yargıtay 3. HD, E. 2013/7620 K. 2013/9421 T. 06.06.2013)

Açılma Merasimi ve Hâkimin Rolü

Vasiyetname, hâkim tarafından belirlenen gün ve saatte açılır ve davete icabet eden ilgililer huzurunda okunur.

Sulh Hâkiminin Görevi: Sulh hâkiminin görevi, vasiyetnameyi belirlenen günde açarak, açılıp okunduğunu tutanağa geçirilmesini ve tutanağın hazır bulunanlar tarafından imzalanmasını sağlamaktır.

Hâkimin Yapmayacağı İşlemler: Hâkim, açılma duruşmasında vasiyetnameden doğacak hakların (tenfiz, mirasçılık belgesi verilmesi vb.) taleplerine ilişkin bir karara yer vermemelidir. Bu tür talepler, açılmadan sonra ileri sürülmesi gereken işlemlerdir.

• Yargıtay Kararı (Eda Hükmü Verilemez): Hâkimin görevi aşarak “Muris Türkan Çoban tarafından el yazısı ile tanzim edilen vasiyetname gereğince atanmış mirasçılar… mirasçılık belgesi verilmesine” biçiminde, eda emri taşıyan karar vermesi doğru değildir (Y. 2. HD, T: 08.07.2010, E: 2010/9666, K: 2010/13764).
• Yargıtay Kararı (Tenfiz Kararı Verilemez): Vasiyetnamenin itiraza uğramadığının tespitine vasiyetnamenin açılması davasına bakan mahkeme değil, vasiyetnamenin tenfizine bakan mahkeme tarafından karar verilir. Yargıtay 3.HD. E. 2018/3036, K. 2018/5191, T. 15.05.2018

Vasiyetnamenin Açılmasının Sonuçları

Vasiyetnamenin açılması (okunması), kendiliğinden vasiyetnamenin geçerliliğini sağlamaz veya geçersiz kılmaz. Ancak açılıp okunması, buna bağlanan hukuki sonuçların doğması için gereklidir.

Hak Düşürücü Sürelerin İşlemeye Başlaması

Vasiyetnamenin açılması (ve tebliği) ile birlikte, ölüme bağlı tasarruflara itiraz ve iptal davası açma süreleri işlemeye başlar.

Vasiyetnamenin İptali Davası (TMK m. 557, 559)

İptal davası açma hakkı, tasarrufun iptal edilmesinde menfaati bulunan mirasçı veya vasiyet alacaklısı tarafından açılabilir.

Hak Düşürücü Süreler: İptal davası açma hakkı, davacının tasarrufu, iptal sebebini ve hak sahipliğini öğrendiği tarihten itibaren bir yıl ve her halde vasiyetnamenin açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer (TMK m. 559).

• Sürenin Başlangıcı: Vasiyetname usulünce açılıp, okunma kararının kesinleşmesinden sonra 1 yıllık hak düşürücü süre işlemeye başlar. Vasiyetname usulünce açılıp ilgililere tebliğ edilmeden 1 yıllık zamanaşımı süresi işlemeye başlamaz.

Tenkis Davası (TMK m. 571)

Tenkis davası açma hakkı da vasiyetnamenin açılmasının sonuçlarından biri olarak gündeme gelir.

Hak Düşürücü Süreler: Tenkis davası için öngörülen hak düşürücü süre, mirasçının saklı payının ihlal edildiğini öğrendiği tarihten itibaren bir yıl ve her halde vasiyetnamenin açılması tarihinden itibaren on yıldır.

Yargıtay Kararı (Sürelerin Başlangıcı):

• Vasiyetnamenin iptali davasının incelenebilmesi için öncelikle dava konusu vasiyetnamenin açılıp açılmadığı konusunda araştırma yapılmalıdır. Zira, vasiyetname usulünce açılıp, ilgililere tebliğ edilmeden; TMK’nın 559. maddesinde gösterilen 1 yıllık hak düşürücü süre işlemeye başlamaz (Yargıtay 3. HD, E. 2018/4826, K. 2019/3940, T. 30.04.2019).

Vasiyetnamenin Tenfizi (Yerine Getirilmesi)

Vasiyetnamede yer alan taleplerin yerine getirilmesinden (tenfizden) önce muhakkak vasiyetnamenin açılması prosedürünün tamamlanması gerekmektedir. Vasiyetname, Sulh Hukuk Mahkemesince usulüne uygun açılıp, okunmadıkça yerine getirilmesi istenemez.

Tenfiz Kavramı ve Hukuki Niteliği

Vasiyetnamenin tenfizi (yerine getirilmesi), vasiyetnamenin açılıp itiraza uğramadığı veya yapılan itirazların sonuçsuz kaldığının tespitinden ibarettir.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı (Tenfizin Amacı):

• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 13.02.1991 gün, 1990/2-648 E. ve 1991/65 K. sayılı kararı uyarınca, vasiyetnamenin tenfizi davaları, bir ayni hakkın tesisi için değil, yalnızca Sulh Hukuk Mahkemesince açılıp okunan vasiyetnamenin itiraza uğramadığı veya yapılan itirazların sonuçsuz kaldığının tespiti içindir.

Tenfiz Davasının Şartları ve Usulü

Görevli Mahkeme: Vasiyetnamenin tenfizi davaları (vasiyetnamenin açılmasına ilişkin olmayıp, yerine getirilmesine ilişkin davalar) çekişmeli yargı işi olup, Asliye Hukuk Mahkemesi görevlidir.

Tenfizin Ön Şartları:

1. İnfazı mümkün ve geçerli bir vasiyetnamenin olması.
2. Vasiyetnamenin açılmış ve okunmuş olması.
3. Vasiyetnamenin kesinleşmiş olması (iptal ve tenkis davası sürelerinin geçmiş olması veya açılmış davaların sonuçlanması).

Bekletici Mesele: Vasiyetnamenin tenfizi davasında, vasiyetnamenin iptaline veya tasarrufun tenkisine dair açılmış bir dava bulunuyorsa, bu davaları bekletici mesele yapılması gerekir. Ayrıca vasiyetnamenin açılması davası kesinleşmemişse, bunun da bekletici mesele yapılması gerekir.

• Yargıtay Kararı (Bekletici Mesele): “O halde mahkemece; vasiyetnamenin açılması davasının kesinleşmesinin bekletici mesele yapılarak sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirme ve yukarıdaki gerekçe ile davanın reddine karar verilmesi doğru görülmemiş bozmayı gerektirmiştir” (Yargıtay 3. HD, E. 2017/15816, K. 2019/1850, T. 11.3.2019).
• Yargıtay Kararı (İptal Davası Bekletilir): Dava konusu olan vasiyetname, bir iptal davasına konu olmuş ise, bu dava bekletici mesele yapılmalıdır. İptali davası sonucunda verilen hükmün kesinleşmesinin beklenilmesi gerekir (Yargıtay 3. HD, E. 2016/5106, K. 2016/5750, T. 13.4.2016).

Mirasçılık Belgesi Verilmesi

Vasiyetnamenin açılmasının bir diğer sonucu da, ilgililerin atanmış mirasçılık belgesi talep edebilme hakkının doğmasıdır. Ancak bu talep, açılma davası ile aynı anda karara bağlanamaz.

• İtiraz Süresinin Beklenmesi: Her ne kadar Yargıtay kararlarında mirasçılık belgesinin istem halinde verilmesi hâkimin görevi olarak sayılsa da, bu talebin ancak açılmadan sonra bir aylık itiraz süresinin beklendikten sonra gerçekleştirilebileceği belirtilmiştir.
• Yargıtay Kararı (Atanmış Mirasçı Tespiti): Vasiyetnamenin açılıp okunması ile birlikte kanunen tayin edilen 1 aylık itiraz süresi beklenmeden davacının atanmış mirasçı olduğunun tespiti yönünde hüküm kurulması doğru görülmemiş, bozmayı gerektirmiştir (Yargıtay 3. HD. E. 2016/13419, K. 2018/1359, T. 20.02.2018).

Resmi Vasiyetnamenin Şekil Şartlarına Aykırılık ve Yorumlama İlkeleri

Vasiyetnamenin açılması sırasında şekil şartlarına uyulup uyulmadığına dair bir inceleme yapılmazken, bu aşamalar iptal davasının konusunu oluşturabilir. Resmi vasiyetnamenin düzenlenmesi sürecinde bazı hususlarda Yargıtay içtihatları mevcuttur:

Resmi Vasiyetname Düzenlenmesinde Yetkili Memur

Resmi vasiyetnamelerin genellikle noterler tarafından düzenlendiği ifade edilmiştir.

Yargıtay Kararları (Noter ve Vekili/Başkâtip):

• Vekilin Yetkisi ve Yemin Zorunluluğu: Türk Medeni Kanunu’nun 479. maddesinde noterden söz edilmesi, noterlik makamını amaç tutar. Bu bakımdan aynı yetkiyi taşıyan noter vekilinin, özellikle başkâtibin düzenlediği vasiyetname bu yönden geçerlidir. Ancak vasiyetnameyi düzenleyen noter vekilinin/başkâtibin yeminli olup olmadığının araştırılması gerekir (Y. 2.HD. 20.05.1975 tarih ve 1975/3429 E. – 1975/4566 K.).
• Hata Durumunda Yorum İlkesi: İptali talep edilen vasiyetnamenin ilk sayfasında noter vekili (imzaya yetkili başkâtip) tarafından düzenlendiği belirtilmesine rağmen, tanık beyanında noterin adının yazılı olması durumunda, bu durumun bilgisayarda kalan metinden ya da daktilo hatasından kaynaklandığı kabul edilmelidir. Ölüme bağlı tasarrufların, onları geçersiz kılacak şekilde değil, geçerliliğini sağlayacak biçimde yorumlanması gerektiği yönünde karar verilmiştir (Y. 3.HD. 05.07.2018 tarih ve 2017/16678 E. – 2018/7664 K.). Aynı yönde karar (Y. 3.HD. 23.06.2015 tarih ve 2015/748 E. – 2015/11618 K.).

Okuma Yazma Bilen/Bilmeyenlerin Vasiyetnamesi

TMK m. 535, mirasbırakan tarafından okunmaksızın ve imzalanmaksızın düzenlenen resmi vasiyetnameyi düzenler.

• Okuryazarların Seçim Hakkı: Okuyup yazabilen mirasbırakanın isterse TMK m. 533-534 uyarınca (okuyup imzalayarak), dilerse de TMK m. 535 uyarınca (okumaksızın ve imzalamaksızın) vasiyetname düzenleyebileceği kabul edilmektedir.
• TMK m. 535 Şartlarına Uyma Zorunluluğu: Okur-yazar kişilerce, okuyamayanlar gibi (TMK m. 535 uyarınca) resmi vasiyetname düzenletme yolunun seçilmesi halinde de, TMK m. 535’te gösterilen şekle uyulmak zorundadır.

Yargıtay Kararı (Parmak İzi ve Şekil Şartları):

• Mirasbırakanın imzasının olması gereken yerde “sol el başparmak izi” bulunmakta olup, mirasbırakanın okuryazar olup olmadığı, okuryazar ise neden imza yerine parmak izi kullandığı anlaşılamamaktadır. Şayet mirasbırakan okuryazar değil ise, vasiyetnamenin TMK m. 535’e uygun yapılmadığı (memur tarafından okunup, tanık beyanının bu okumayı şerh etmediği) anlaşılmaktadır. Bu haliyle vasiyetnamenin yasanın aradığı şekil şartlarına bağlı olarak yapıldığından bahsedilemeyecektir. Mahkemece, yasada gösterilen şekle uygun olarak düzenlenmemiş olan vasiyetnamenin bu gerekçe ile iptaline karar verilmesi gerekir (Yargıtay 3.HD. 17.10.2018 tarih ve 2018/5856 E. – 2018/10138 K)

Hukuki Destek ve Vekilin Önemi

Vasiyetnamenin açılması süreci, yasal hakların doğumu ve kaybı açısından bir dönüm noktasıdır. Tebligat eksikliği veya taraf teşkilinin sağlanmaması gibi usul hataları bozma sebebi sayılırken, açılma tebliği ile birlikte vasiyetnamenin iptali ve tenkisi davaları için hak düşürücü süreler (1 yıl/10 yıl) işlemeye başlar. Bu kritik sürelerin takibi, usul hatalarından kaçınma ve açılıştan sonraki tenfiz (yerine getirme) davasında hakların doğru talep edilmesi için uzman bir avukat desteği zorunludur.

Vasiyetnamenin açılması, tebliğ süreçleri, iptal/tenkis davaları ve vasiyetin tenfizi konularında hukuki destek almak için büromuzla iletişime geçebilirsiniz.