Mirastan Yoksunluk

Mirastan yoksunluk mirasçılık sıfatını sona erdiren müesseselerden biridir, TMK’nın 578. maddesinde düzenlenmiştir. Mirastan yoksunluk, mirasbırakanı ve onun iradesini korumayı amaçlayan bir hükümdür. Mirasbırakan ile mirasçı arasındaki sevgi ve saygı dolu olması beklenen ilişkinin, yoksunluk sebeplerinden birinin gerçekleşmesiyle ihlal edilmiş olması durumunda, mirasçının mirasçılık sıfatını kaybetmesi amaçlanır.

Mirastan yoksunluk, mirasçı veya vasiyet alacaklısı gibi hak sahipliği olan kimselerin, TMK m. 578’de sınırlayıcı olarak sayılan fiilleri kasten ve hukuka aykırı olarak işlemeleri sonucu, mirasbırakan tarafından affedilmiş olmaları hali hariç olmak üzere, mirasın açılma anında hak sahipliği sıfatlarının kendiliğinden ortadan kalkmasıdır.

Mirastan yoksunluğun en belirgin özelliklerinden biri, kanunda sayılan hukuka aykırı fiillerin kasten gerçekleştirilmesiyle kanun gereği kendiliğinden sonuç doğurmasıdır. Yoksunluğun gerçekleşmesi için ayrıca bir sözleşmeye, beyana veya mahkeme kararına ihtiyaç duyulmamaktadır.

Mirastan yoksunluk, herhangi bir uyuşmazlık halinde hakim tarafından re’sen (kendiliğinden) dikkate alınması gereken bir durumdur. Hakim, mirasın paylaşılması veya miras sebebiyle istihkak gibi davalarda yoksunluğu gerektiren sebebin meydana geldiğini fark ettiğinde, öncelikle yoksunluğun ortaya çıkıp çıkmadığını incelemeli ve sonrasında uyuşmazlığa konu olan durum hakkında karar vermelidir. Yoksunluğun tespiti için açılan davalar, süreye bağlı değildir.

Mirastan yoksunluk, yalnızca fiillerin yöneldiği mirasbırakana karşı hak sahipliğini engellediği için nisbi bir ehliyetsizlik hali yaratır. Ayrıca, sadece yoksunluğa neden olan fiili işleyen kişiyi etkilediği için kişiseldir.

Yoksunluğun hüküm ve sonuçları, yoksunluk sebebi mirasbırakanın ölümünden önce meydana gelmişse, mirasbırakanın ölümüyle (mirasın açılmasıyla) birlikte hüküm doğurur. Eğer fiil mirasbırakanın ölümünden sonra işlenmişse, mirasbırakanın ölüm anı esas alınarak, geriye etkili olarak hüküm doğurur. Mirastan yoksun olan kimsenin, mirasbırakanın ölümü anında mirasçı sıfatının var olmadığı kabul edilir.

Mirastan Yoksunluk Sebepleri (TMK M. 578)

Mirastan yoksunluk sebepleri kanunda sınırlı olarak sayılmıştır ve ilgili fiiller TMK m. 578’de dört bent halinde düzenlenmiştir.

Yoksunluk sonucu doğuracak fiillerin kasten ve hukuka aykırı olarak gerçekleştirilmiş olması gerekir. Mirastan yoksunluğun cezai bir amaç gütmediği (ceza hukuku anlamında bir yaptırım olmadığı) kabul edilmekle birlikte, fiili gerçekleştiren kişinin eylemi kasten işlemiş olması aranır. Kastın varlığının ispatı, yoksunluğu iddia eden tarafa düşer.

1. Mirasbırakanı Kasten ve Hukuka Aykırı Olarak Öldürme veya Öldürmeye Teşebbüs Etme (TMK m. 578/b.1)

TMK m. 578/b.1 uyarınca mirastan yoksunluğun gerçekleşmesi için, fail hakkında kesinleşmiş bir mahkumiyet kararının verilmesi şart değildir. Yoksunluk kendiliğinden gerçekleşir. Ancak, fiillerin niteliği gereği ceza yargılamasına başlanması kaçınılmazdır.

Bu durumda, hukuk mahkemesinin, ceza mahkemesinin kesin hüküm niteliğindeki nihai kararını bekletici sorun yapması gerekir. (HMK m. 165/I). Hukuk hakimi, ceza yargılamasında kesin olarak tespit edilen maddi vakıalarla, fiilin hukuka aykırılığı ve kastın varlığı yönünden bağlıdır (TBK m. 74).

Yargıtay 2. HD. E. 2008/2766, K. 2009/7790: Mirasbırakan Fatma’nın eşi Cemal davadan önce vefat etmiş olup, mirasçıları da davacılardır. Ağır Ceza Mahkemesindeki yargılamada sanık Cemal vefat ettiğinden davanın düşmesine karar verilmiştir. Mirastan yoksunluğu düzenleyen Türk Medeni Kanunu’nun 578. maddesinin 1. fıkrasında, mirasbırakanı kasten ve hukuka aykırı olarak öldürmek mirastan yoksunluk sebebi olarak gösterilmiştir. Mirastan yoksunluğun tespiti de mirasçılık belgesi verilmesinde görevli mahkemeye aittir. Mahkemece yapılacak iş, ceza dosyası da incelenerek mirastan yoksunluk sebebinin bulunup bulunmadığının tespiti ve sonucuna göre karar vermekten ibarettir. Yoksunluk sebebinin tespiti halinde mirasçılık belgesinde miras paylarını gösterecek şekilde hüküm kurulması, ancak Cemal’in mirastan mahrum olduğunun ve mahrumiyetinin hukuki sonuçlarının terekenin paylaştırılması sırasında gözetileceğine işaret edilmelidir”.

Yargıtay 14. HD., E. 2016/3837, K. 2017/267: Mirasbırakanı kasten öldürmeye azmettirmiş kişi mirasçı olamaz.

2. Mirasbırakanı Sürekli Olarak Ölüme Bağlı Tasarruf Yapamayacak Duruma Getirme (TMK m. 578/b.2)

Mirastan yoksunluk, mirasbırakanın fiili sonucu sürekli olarak ölüme bağlı tasarruf yapamayacak duruma gelmesine neden olan kişiyi de kapsar. Bu bentteki amaç, mirasbırakanın son arzularını belirleme yetkisini korumaktır. Yoksunluk sonucunun ortaya çıkması için, mirasbırakanın fiili işleyenin etkisiyle yapamaz duruma gelmesinin, mirasbırakanın ölümüne kadar devam etmesi gerekir.

3. Cebir, Tehdit veya Aldatma Yoluyla Ölüme Bağlı Tasarruf Yapmaya veya Yapmamaya Zorlama (TMK m. 578/b.3)

Bent, mirasbırakanın, mirasçının cebir (şiddet), tehdit veya aldatma (hata/hile) yoluyla, ölüme bağlı tasarruf yapmasını, yapmamasını, veya yaptığı tasarrufu değiştirmesini/geri almasını engellemesini kapsar. İlgili fiillerin kasten ve hukuka aykırı olarak yapılması şarttır.

4. Ölüme Bağlı Tasarrufu Hukuka Aykırı Olarak Engelleme (TMK m. 578/b.4)

Mirasbırakanın yeni bir ölüme bağlı tasarruf yapmasını veya öncekini geri almasını hukuka aykırı olarak engelleyenler de mirastan yoksun kalır. Örneğin, mirasbırakanın hazırladığı vasiyetnameyi mirasçının yırttığı veya sakladığı durumlar buna dahildir.

Affetme (Af)

Mirastan yoksunluk hallerinde, mirasbırakanın affetmesiyle yoksunluk hali ortadan kalkar (TMK m. 578/II). Ancak, sadece şefkat veya hoşgörü gösterme, af niteliğinde kabul edilemez; af iradesinin varlığı şarttır.

Mirastan yoksun olan kişi, mirasbırakanın terekesi üzerinde hiçbir hak talebinde bulunamaz. Yoksunluk, yalnızca yoksun olanı etkiler. Mirastan yoksunluğun en önemli sonucu, yoksunluğun altsoya sirayet etmemesidir. Mirastan yoksun olan kimsenin altsoyu (çocukları), mirasbırakandan önce ölmüş kimsenin altsoyu gibi mirasçı olur (halefiyet ilkesi). Kural, zümre mirasçıları bakımından uygulanır, atanmış mirasçılar ve vasiyet alacaklıları bakımından geçerli değildir. Ayrıca altsoyun bulunmadığı halde mirasbırakanın tasarruf nisabının arttığı kabul edilmektedir.

Mirastan yoksun olan kişi lehine yapılan ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname veya miras sözleşmesi) kanun gereği kendiliğinden hükümsüz hale gelir. İşlem, sadece iptal davasıyla sakat olmayıp, kanunen geçersizdir.

Mirastan yoksunluk, hukuken mirasçılık sıfatını sona erdirse de, mirasçılık belgesi (veraset ilamı) istenmesine engel teşkil etmez. Ancak, mirasçılık belgesinin düzenlenmesinde olgunun hukuki sonuçlarının terekenin paylaştırılması sırasında gözetileceğine işaret edilmesi gerekir.

 Yargıtay 7. HD. 2012/1637 E. 2012/4806 K. ‘‘Somut olaya gelince; miras bırakan …’ın kızı ve davacının annesi olan İlhan’ın yine davacının babası … tarafından kasten öldürüldüğü, davalı …’nun da . ..’nun ikinci eşi olduğu dosya içeriği ile belirlendiğine göre, mahkemece davacının davasının kabulüne, Niğde Sulh Hukuk Mahkemesinin 03.11.2010 tarih 2010/1325-1300 E.K. sayılı mirasçılık belgesinin iptali ile, davacı ve davalıların miras paylarını gösterir biçimde yeniden hüküm tesis edilmesi, ayrıca TMK.578/1. maddesi hükmüne göre mirastan yoksunluk halinin hukuki sonuçlarının terekenin paylaşımı sırasında dikkate alınmasına karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması isabetsiz, ..görüldüğünden kabulü ile hükmün BOZULMASINA, …oybirliği ile karar verildi.’’

Hukuki Destek ve Vekilin Önemi

Mirastan Yoksunluk, Kanun’da sınırlı ve kesin olarak sayılan fiillerin varlığı halinde, kişinin kendiliğinden ve geçmişe etkili olarak mirasçılık sıfatını ve tüm haklarını (saklı pay dahil) kaybetmesidir. Bu durum, kamu düzenine ilişkindir ve mirasbırakanın affıyla dahi bazı hallerde ortadan kalkmaz.  Yoksunluk, sadece yasal miras payını değil, saklı pay hakkını da tamamen ortadan kaldırır ve mirasbırakanın tasarruf edilebilir kısmını (altsoy yoksa) genişletir.

Mirastan yoksunluk durumunun hukuken tespiti, varsa altsoyun mirasçı sıfatının belirlenmesi ve terekenin doğru paylaşımı süreçlerinde hak kaybı yaşamamak için büromuzla iletişime geçebilirsiniz.